Neden Başkanlık Sistemi?
Ülkeleri üç kuvvet yönetir. Bunlar: Yasama, yürütme ve yargı kuvvetidir. Peki, ülkemizi yöneten bu güçler neden varlar? Yasama, meclistir. Meclisin başlıca görevi kanun koymaktır. Yargı, bağımsız mahkemelerdir. Yargının görevi malumunuz ülkedeki adaleti sağlamaktır. Bu iki kuvvet siyasi sistemlerin çoğunda aynı işleri yapar. Kilit nokta ise yürütmedir. Yürütme cumhurbaşkanı ve bakanlar kuruludur. Parlamenter sistemde cumhurbaşkanın görev ve yetkilerinden bazıları, meclisi gerektiğinde toplantıya çağırmak, kanunları yayımlamak, kanunları veto etmek, seçimlerin yenilenmesine karar vermek, başbakanı atamak ve bakanlar kuruluna başkanlık etmektir. Bakanlar kurulunun görevi ise kısaca ülkenin idaresidir.
Burada önemli olan nokta cumhurbaşkanın sorumluluğudur. Parlamenter sistemde, cumhurbaşkanının (kanunlarca belirtilen) tek başına yapabileceği işlemler haricinde bütün kararları ilgili bakanlıkla beraber çift imza ile geçerlilik kazanır. Bu şu demektir yapılan işlemden ilgili bakan sorumludur. Cumhurbaşkanı vatana ihanetten dolayı TBMM üyelerince suçlanabilir.
Başkanlık sisteminde ise liderin adı başkandır. Başkan da vatana ihanet suçundan dolayı kongre (yani bizdeki meclis yapısı) tarafından suçlanabilir. Parlamenter sistemde çift imza ile yetkileri sınırlandırılmış ve sorumluluğu bulunmayan cumhurbaşkanı varken, başkanlık sisteminde ise başkanın yetkileri sınırlandırılmamış ama yine sorumluluğu bulunmayan bir başkan vardır.
Başkanlık sisteminde yürütme kuvvetini yalnızca başkan oluşturur. Bakanlar sadece başkanın sekreterleri veya danışmanlarıdır. Başkan, tıpkı bizdeki gibi halk tarafından seçilmektedir. Dikkat edin halk tarafından seçilmek her zaman liderin kuvvetine kuvvet katar.
Kongre (bizdeki meclis) yapısı nedir? ABD sisteminde kongre iki meclislidir. Temsilciler meclisi ve senatodan oluşur. Türk tipi başkanlık sisteminde ise tek meclis yapısı korunmak isteniyor. Bunun nedeni daha hızlı kanun çıkarmadır.
Başkanlık sisteminin avantajları nelerdir? Sistemde başkanın halk tarafından seçilmesi onun meşruiyet temelini güçlendirir. Meclis ve başkan birbirini denetler bu da suiistimalleri engeller. Güçlü yetkilerle donatılmış bir başkan hızlı karar alabilir. Başkan görev süresi içinde değiştirilemediği için siyasal güven ve istikrar sağlanır. Meclisin ve başkanın görev süresi nettir.
Başkanlık sisteminde çıkabilecek sorunlar nelerdir? İlk olarak başkanın görev süresi bitmeden görevden alınamaz. Bu konuda Juan Linz şöyle demiştir: “ Başkanlık sisteminde tehlike görev süresinin esnek olmamasıdır. Bu süre boyunca kazananlar ve kaybedenler çok net bir şekilde belirlenir ve kaybedenler 4 veya 5 yıl yönetime en ufak müdahaleleri olmadan beklemek zorundadır.” Başkanlık rejiminde seçimi kazanan parti her şeyi kazanmış olur. Ancak parlamenter sistemde seçimi kaybeden parti başkanı da ana muhalefet lideri olur.
İkinci olarak sistemde tıkanma olabilir. Yani başkan ve kongre halk tarafından seçildiğinden çift meşruiyete neden olur. Başkanı destekleyen çoğunluk ve kongreyi destekleyen çoğunluk farklı siyasi eğilime sahip olursa politikaları çatışır. ABD tarihinde başkan ve kongre çoğunluğu farklı partilerden olmasına rağmen sistem tıkanmamıştır. Ancak Güney Amerika ülkelerinden başkan ve kongre aynı olunca sistem diktatörlüğe dönüşmüş, farklı parti olunca sistem tıkanmıştır.
2007 yılında bir toplantı sırasında İspanya kralı Juan Carlos, Venezüella Başkanı Hugo Chavez’e “kapa çeneni!” demiştir. Buna cevaben Chavez ise şöyle demiştir, “500 yıldır buradayız ve hiç susmadık, hele bir kralın söylemesiyle hiç susmayız. Bir kral da benim gibi devletin başıdır. Aradaki tek fark benim üç kez yüzde 63 oy ile seçilmemdir. Biz eşit seviyedeki devlet başkanlarıyız, yerlilerin lideri Evo Morales de İspanya kralı Juan Carlos da eşittir.” Chavez’in sözlerinin yorumunu size bırakıyorum.
Türk tipi başkanlık sisteminde tek yapılı meclis sistemi korunacağına ve üniter (tek devlet tipi) yapı muhafaza edileceğine dair çalışmalar vardır.
En önemli nokta şudur başkanlık sistemiyle lider, değişiklikleri hızlı şekilde işleme koyar ve sabit görev süresi olduğu için istikrarlı hareket edebilir. Andre Malraux’un şöyle der, “ Siyaset başkalarına sezdirmeden değişme sanatıdır.” Bildiğiniz gibi tamamen başkanlık sistemine geçmiş olmasak da şuan ki sistemimizin parlamenter sistemden de uzak olduğunu söyleyebilirim.
Saygılarımla, Merve ESEN 26.07.2015