Çin Vatandaşlığının Kazanılması
ÇİN VATANDAŞLIĞININ KAZANILMASI
A.GİRİŞ
Çin Halk Cumhuriyeti, yaklaşık olarak 1,5 milyarlık nüfusa sahiptir. Dünya nüfusu 6,7 milyar olduğuna göre Çin nüfusu oldukça fazladır. Uzun süreden beri de ülkede tek çocuk politikası uygulanmıştır.
10 Eylül 1980 tarihli Çin Vatandaşlık Kanunu hala yürürlüktedir. Yasa 18 maddeden ibarettir. ÇVK, Çin Halk Cumhuriyeti’nde bulunan elli beş resmi etnik grubun kimlik ve buna benzer unsurlarını bir yana bırakmış, millet kavramında bütünleştirilmiş bir vatandaşlık kavramından hareket etmiştir. ÇVK madde 2 e göre, “Çin Halk Cumhuriyeti çok uluslu bir tekçi devlettir. Çin Halk Cumhuriyetinin uluslarından birine mensup olan kişi Çin vatandaşıdır.”
ÇVK, Çin vatandaşlığının kazanılması için getirdiği düzenlemeler arasında, evlenme, evlât edinme ve nesebin tashihinin Çin vatandaşlığının kazanılmasına olan etkilerini hiç düzenlememiştir. Yasanın düzenlediği vatandaşlık kazanma yolları şunlardır;
B. THE ADVANTAGES OF BEİNG CHİNA
As China's economic strength continues to grow, so will the country's cache as a destination. And as more folks visit, some will want to stay. Obtaining Chinese Citizenship can be an arduous process, as is the case in any country, but the government does offer a path to citizenship. For those who do obtain citizenship, the benefits include visa-free travel, access to government jobs, social welfare benefits, real estate ownership and a future child's citizenship acquisition.
Çin vatandaşlığına girmenin başlıca avantajları şöyledir: vizesiz seyahat edebilirsiniz, devlet işlerinde çalışabilirsiniz, sosyal yardım alabilirsiniz, gayrimenkul mülkiyeti edinebilirsiniz ve elbette çocuklarınızın vatandaşlık kazanımını sağlayabilirsiniz.
C.SOYBAĞI ESASI GÖRE VATANDAŞLIK KAZANMA
ÇVK, aynen TVK’da olduğu gibi, vatandaşlığın kazanılmasında kan (soy bağı) esasının yanında, toprak (doğum yeri) esasına da yer vermiştir.
ÇVK’ya göre, Çinli ana veya babadan gerek Çin’de, gerek Çin dışında doğan çocuklar Çin vatandaşıdırlar. Ancak burada çifte vatandaşlığı önlemek için getirilmiş olan 5. maddenin 2. fıkrası dikkate alındığında; yabancı ülkede ikamet eden ve Çin vatandaşı ana ve/veya babadan doğan ve doğumundan itibaren yabancı bir devlet vatandaşlığına sahip olan çocuk, Çin vatandaşını kazanamaz. Örneğin Amerika Birleşik Devletleri’nde yaşayan bazı Çin soyluların vatandaşlık durumunu ele alacak olursak: ABD veya Kanada’da doğup o ülkenin vatandaşlığını kazanan (toprak esası gereği) Çin vatandaşı ana ve/veya babanın çocukları Çin vatandaşı olarak kabul edilmezler (m. 5). Diğer bir ifadeyle, Çin vatandaşı ana veya babanın çocukları, toprak esasının kabul edildiği ülkenin vatandaşlığını kazanmaları halinde, Çin vatandaşlığını kazanamayacaklardır. Oysa bu çocuklara belirli bir yaşa geldiklerinde en azından vatandaşlıklardan birini seçme hakkı tanıyan bir düzenleme getirilmesi yerinde olurdu. Diğer taraftan Çin’de doğan çocuk, ana veya babaya bağlı olarak kazandığı Çin vatandaşlığının yanı sıra yabancı devlet vatandaşı olan ana veya babasının vatandaşlığını da kazanması olasıdır. Fakat ÇVK’nun temel prensibi gereği çifte vatandaşlık katı bir şekilde kabul edilmediği için, Çin vatandaşı ana ile yabancı bir babadan Çin’de dünyaya gelen çocuğun sadece Çin vatandaşlığı esas alınır. Fakat bu çocuklar, ilgili yabancı ülke hukukuna göre hak ettikleri yabancı vatandaşlığa dayanarak edindikleri pasaportu kullanarak Çin’den ilk kez çıkış yaptıklarında kamu güvenlik birimlerine başvurmaları önerilmektedir. Çünkü bu çocukların Çin’e yabancı pasaportla giriş yapmaları halinde bir süre sonra pratik zaruretlerden dolayı (okul yaşına geldiklerinde) çocuğun adına ailesinin kamu güvenlik birimlerine başvuruda bulunup, çocuğun Çin vatandaşlığının tanımlanmasını talep etmeleri gerekmektedir. En geç bu aşamada, çocuk iki vatandaşlıktan birini tercih etmek mecburiyetindedir.
Görüldüğü üzere, Çin’de doğan ve ebeveynlerinden biri yabancı devlet vatandaşı olan bir çocuk bakımından dahi çifte vatandaşlığa müsaade edilmemiştir. Bu tavır, Çin Vatandaşlık Hukuku’nda tek vatandaşlık prensibinin ne kadar katı uygulandığını göstermektedir.
Ç.TOPRAK ESASINA GÖRE VATANDAŞLIK KAZANMA
ÇVK, vatandaşlık kazanılmasında toprak esasına da yer vermiştir. Gerek ÇVK’da, gerekse Türk Vatandaşlık Kanunu’nda, toprak esasına tamamlayıcı bir nitelik verilmiştir. Bu benzerliğe karşılık; ÇVK, TVK’dan farklı olarak, toprak esasını “ikamet” şartına bağlamıştır. İlgili hükme göre, vatansız veya vatandaşlığı belirsiz olup da Çin’de ikamet eden ana ve babadan Çin’de doğan kişi Çin vatandaşıdır (ÇVK m. 6). Ancak bu şartın, bulunmuş (ana/babası tespit edilemeyen) çocuklar bakımından aranmayacağı söylenmelidir.
D.TELSİK YOLUYLA VATANDAŞLIK KAZANMA
Çin vatandaşlığına yetkili makam kararıyla alınma, vatansız veya yabancı kişinin talebi ve 7. maddede belirtilen şartların mevcudiyeti halinde mümkün olabilir. İlgili hükümde, talepte bulunan kişinin, ÇHC Anayasası ve yasalarına uymayı kabul ettiğini beyan etmesi aranmaktadır. Bu şartın yanı sıra; aşağıdaki özel şartlardan birinin bulunması gerekmektedir:
- bir Çin vatandaşı ile yakın akrabalık ilişkisine sahip olmak veya
- Çin’de ikamet etmek veya
- diğer haklı nedenler göstermek .
Özel şartlar içerisinde yer alan “Çin’de ikamet etme” şartının gerçekleşip gerçekleşmediği, Çin Hukukuna göre tespit edilecektir.
Aranan diğer özel şart “Çin’de akrabası bulunmak” bakımından şu hususlara işaret edilmelidir: ÇVK, evlenme ile vatandaşlığın kazanılması hususunda herhangi bir hüküm getirmemiştir.
Aynı şekilde, Kanun, yetkili makam kararıyla Çin vatandaşlığını kazanan bir kişinin çocuklarının Çin vatandaşı olacağına dair de bir hüküm içermemektedir. Ancak gerek Çin vatandaşı ile evlenen yabancının, gerek Çin vatandaşı olan kişilerin çocukları, ÇVK m. 7’de ifade edilen “Çin vatandaşı ile akrabalık ilişkisi” şartını yerine getirdiği söylenebilir.
Özel şartlar içerisinde yer alan son şart olarak “diğer haklı sebep” kapsamında, yabancı sermaye yatırımı yapan kişiler, devrime ve ÇHC’nin kurulmasına katkı sağlayanlar, idarenin takdiri ile Çin vatandaşlığına kabul edilebilmektedirler.
Yetkili makam kararı ile Çin vatandaşlığına alınma kapsamı içerisinde “yeniden vatandaşlığa alınma” (ÇVK m. 13) kurumu da dikkate alınmalıdır. İlgili hükme göre, Çin vatandaşlığını kaybetmiş olup da haklı bir sebep ileri sürerek yeniden Çin vatandaşlığını kazanmak isteyen her yabancı kişi bu amaçla bir talepte bulunabilecektir. TVK’da da var olan bu kurum, kişiyi yeniden vatandaşlığa almada idareye takdir hakkı tanımıştır. İdarenin takdir hakkı, ÇVK’nun 13. maddesinde aranan “haklı sebeplerin” mevcudiyeti bakımından öne çıkmaktadır.
Buna karşılık TVK’nda, Türk vatandaşlığının yeniden edinilmesi için tek şart olarak “milli güvenlik bakımından engel teşkil edecek bir halin bulunmaması” aranmaktadır (m. 13). Türk Vatandaşlık Kanunu’nda yer alan bu şart bakımından da idarenin belli oranda takdir hakkının bulunduğundan bahsetmek yanlış olmayacaktır. (ikamet şartı aranmaksızın kazanım)
Yetkili makam kararı ile Çin vatandaşlığının kazanılmasında hangi usul ve esasların dikkate alınacağı (m. 14, m. 15) ve vatandaşlığa alınmanın sonuçları (m. 16) hakkındaki düzenlemelere göre, Çin vatandaşlığının kazanılmasına ilişkin başvurular Çin’de “Bölge ve Belediyelerin Kamu Güvenlik Büroları”na, yurt dışında ise ÇHC Diplomatik Temsilciliklere ve Konsolosluklarına bizzat veya 18 yaşından küçükler için ana, baba veya diğer bir yasal temsilci tarafından yapılır (ÇVK m. 14).
Yetkili makamın kararına bağlı olarak Çin vatandaşlığını kazanmak için başvuran yabancıların, başvuru için Kanunun aradığı şartları taşıyıp taşımadıklarının tespiti, inceleme ve kabulü, ÇHC Kamu Güvenliği Bakanlığı tarafından yapılır (m. 16). Başvuru için Kanunun aradığı şartları taşıyanlara ve durumu uygun görülenlere, ÇHC Kamu Güvenliği Bakanlığı tarafından taleplerinin kabul edildiğine dair bir belge verilir (m. 16). Çin vatandaşlığına alınma başvurusunun sonuçlarını düzenleyen 8. maddesi “vatandaşlığa alınma ile Çin vatandaşlığının kazanılması, vatandaşlığa alınma talebinin kabul edilmesi ile geçerli olur.” demek suretiyle bu talebin bir kabule bağlı olduğu ifade edilmiştir. Ancak bu maddenin 2. cümlesi ilginç olması sebebiyle zikredilmelidir: “Çin vatandaşlığının kazanılması, yabancı devlet vatandaşlığının kaybına yol açar”. Çifte vatandaşlığı önlemek amacıyla getirilmiş olduğu anlaşılan bu hüküm, öteden beri kabul edilen devletler hukuku anlayışına ters düşen bir hükümdür. Bilindiği üzere, hiçbir devlet diğer bir devletin vatandaşlarını belirleme yetkisine sahip değildir. Aksini düşünmek, diğer devletin hâkimiyet haklarına müdahale anlamına gelmektedir. Ancak bu hükmü, Çin’in vatandaşlığa alınma politikası dikkate alındığında, ilgili Bakanlığın inceleme sonucunda olumlu bir karar vermesi, talepte bulunan yabancı kişinin aslen veya sonradan kazanmış olduğu diğer vatandaşlıktan çıkmasına ilişkin örtülü bir şartı daha aradığı şeklinde yorumlanmaktadır. ÇVK’nda, Türk Vatandaşlık Kanunu’ndan farklı olarak, yukarıda da bahsedildiği üzere, evlenme ile vatandaşlık kazanılması, evlat edinmenin evlatlığın vatandaşlığına etkisi, evlilik dışı doğan çocuk ile baba arasında soy bağının kurulması halinin vatandaşlık hukuku açısından hükmü meselelerine yer verilmemiştir. Bu konular mümkün mertebe, ÇVK m. 7 çerçevesinde değerlendirilmektedir.
E.ÇİN HALK CUMHURİYETİ VATANDAŞLIK YASASI METNİ
Madde 1 — Bu yasa, Çin Halk Cumhuriyeti vatandaşlığının kazanılması, kaybedilmesi ve yeniden kazanılmasını düzenler.
Madde 2 — Çin Halk Cumhuriyeti çok uluslu bir tekçi devlettir. Çin Halk Cumhuriyetinin uluslarından birine mensup olan kişi Çin vatandaşıdır.
Madde 3 — Çin Halk Cumhuriyeti, Çin vatandaşlarına çifte vatandaşlık statüsü tanımaz.
Madde 4 — Ana ve babasından birisi Çin vatandaşı olup da Çin' de doğan kişi Çin vatandaşıdır.
Madde 5 — Ana ve babasından birisi Çin vatandaşı olup da yabancı ülkede doğan kişi Çin vatandaşıdır. Ancak, yabancı ülkede ikamet eden ve birisi Çin vatandaşı olan ana ve babadan doğan ve doğumundan itibaren yabancı bir devlet vatandaşlığına sahip olan kişi Çin vatandaşı değildir.
Madde 6 — Vatansız veya vatandaşlığı belirsiz olup da Çin'de ikamet eden ana ve babadan Çin'de doğan kişi Çin vatandaşıdır.
Madde 7 — Çin vatandaşlığının telsik yolu ile kazanma isteminde bulunan her vatansız veya yabancı kişi, Çin Halk Cumhuriyeti Anayasası ve yasalarına uymak ve aşağıdaki şartlardan birini haiz olmak koşuluyla Çin vatandaşlığını kazanır.
— Bir Çinli'nin yakın akrabası olmak
— Çin'de ikamet etmek
— Diğer haklı nedenler göstermek
Madde 8 — Telsik yolu ile Çin vatandaşlığının kazanılması, telsik isteminin kabul edilmesiyle gerçekleşir. Çin vatandaşlığının kazanılması, yabancı devlet vatandaş lığının kaybına yol açar.
Madde 9 — Yabancı ülkede ikamet eden ve kendi isteği ile yabancı bir devlet vatandaşlığına geçen veya yabancı devlet vatandaşlığını kazanan her Çin vatandaşı, Çin Halk Cumhuriyeti vatandaşlığını yasa hükmü olarak bütün hakları ile" kaybeder.
Madde 10— Çin vatandaşlığından çıkmak isteyen ve aşağıdaki şartlardan birini haiz olan kişi, yetkili makam kararı ile Çin vatandaşlığını kaybeder.
— Bir yabancının yakın akrabası olmak
— Yabancı bir ülkede ikamet etmek
— Diğer haklı nedenler göstermek
Madde 11 — Çin vatandaşlığından çıkma yolu ile Çin vatandaş lığının kaybı, çıkma isteminin kabul edilmesiyle gerçekleşir.
Madde 12 — Devlet kurumlarında çalışan personel ve aktif askerlik hizmetinde bulunanlar Çin vatandaşlığından çıkamazlar.
Madde 13 — Çin vatandaşlığını kaybetmiş olan ve haklı nedenler göstererek yeniden Çin vatandaşlığını kazanmak isteyen her yabancı kişi bu amaçla bir istemde bulunabilir. Çin vatandaşlığının yeniden kazanılması, yabancı devlet vatandaşlığının kaybına yol açar.
Madde 14 — 9. md de öngörülen haller haricinde, Çin vatandaş lığını kazanmak, kaybetmek veya bu vatandaşlığı yeniden kazanmak isteyen herkes, bu amaçla bir istemde bulunmak zorundadır. Söz konusu işlemlerin 18 yaşından küçükler için yapılması halinde, ana, baba veya diğer bir yasal temsilci küçükleri temsil edebilir.
Madde 15 — Vatandaşlıkla ilgili işlemleri kabul etmeye yetkili makamlar, ülke içinde bölge ve belediyelerin kamu güvenliği büroları, ülke dışında ise Çin Halk Cumhuriyeti diplomatik temsilcilikleri ve konsolosluklarıdır.
Madde 16 — Çin vatandaşlığının telsik yolu ile kazanılması, bu vatandaşlığın kaybedilmesi veya yeniden kazanılmasına ilişkin istemler, Çin Halk Cumhuriyeti Kamu Güvenliği Bakanlığı'nın inceleme ve kabulüne sunulur. İstemin kabul edilmesi halinde, Çin Halk Cumhuriyeti Kamu Güvenliği Bakanlığı, istem sahibine isteminin kabul edildiğim kanıtlayan bir belge verir.
Madde 17 — Bu yasanın yayınlanmasından önce gerçekleşen kazanma ve kayıp halleri, yasanın yayınlanmasından sonra da geçerliğini korur.
Madde 18 — Bu yasa, yayınlandığı gün yürürlüğe girer.
(Not: Yasa çevirisi yarı-resmidir. Henüz Türkçeye resmi çevirisi bulunmamaktadır. Bu yüzden İngilizce yasa metnine de yer verilmiştir.)
NATİONALITY LAW OF THE PEOPLE’S REPUBLİC OF CHİNA
(Adopted at the 3rd Session of the 5th National People’s Congress, promulgated by Order No. 8 of the Chairman of the Standing Committee of the National People’s Congress and effective as of 10 September 1980)
Article 1: This law is applicable to the acquisition, loss and restoration of nationality of the People’s Republic of China.
Article 2: The People’s Republic of China is a unitary multinational state; persons belonging to any of the nationalities in China shall have Chinese nationality.
Article 3: The People’s Republic of China does not recognise dual nationality for any Chinese national.
Article 4: Any person born in China whose parents are both Chinese nationals or one of whose parents is a Chinese national shall have Chinese nationality.
Article 5: Any person born abroad whose parents are both Chinese nationals or one of whose parents is a Chinese national shall have Chinese nationality. But a person whose parents are both Chinese nationals and have both settled abroad, or one of whose parents is a Chinese national and has settled abroad, and who has acquired foreign nationality at birth shall not have Chinese nationality.
Article 6: Any person born in China whose parents are stateless or of uncertain nationality and have settled in China shall have Chinese nationality.
Article 7: Foreign nationals or stateless persons who are willing to abide by China’s Constitution and laws and who meet one of the following conditions may be naturalised upon approval of their applications:
· they are near relatives of Chinese nationals;
· they have settled in China; or
· they have other legitimate reasons.
Article 8: Any person who applies for naturalisation as a Chinese national shall acquire Chinese nationality upon approval of his application; a person whose application for naturalisation as a Chinese national has been approved shall not retain foreign nationality.
Article 9: Any Chinese national who has settled abroad and who has been naturalised as a foreign national or has acquired foreign nationality of his own free will shall automatically lose Chinese nationality.
Article 10: Chinese nationals who meet one of the following conditions may renounce Chinese nationality upon approval of their applications:
· they are near relatives of foreign nationals;
· they have settled abroad; or
· they have other legitimate reasons.
Article 11: Any person who applies for renunciation of Chinese nationality shall lose Chinese nationality upon approval of his application.
Article 12: State functionaries and military personnel on active service shall not renounce Chinese nationality.
Article 13: Foreign nationals who once held Chinese nationality may apply for restoration of Chinese nationality if they have legitimate reasons; those whose applications for restoration of Chinese nationality have been approved shall not retain foreign nationality.
Article 14: Persons who wish to acquire, renounce or restore Chinese nationality, with the exception of cases provided for in Article 9, shall go through the formalities of application. Applications of persons under the age of 18 may be filed on their behalf by their parents or other legal representatives.
Article 15: Nationality applications at home shall be handled by the public security bureaus of the municipalities or counties where the applicants reside; nationality applications abroad shall be handled by China’s diplomatic representative agencies and consular offices.
Article 16: Applications for naturalisation as Chinese nationals and for renunciation or restoration of Chinese nationality are subject to examination and approval by the Ministry of Public Security of the People’s Republic of China. The Ministry of Public Security shall issue a certificate to any person whose application has been approved.
Article 17: The nationality status of persons who have acquired or lost Chinese nationality before the promulgation of this Law shall remain valid.
Article 18: This Law shall come into force as of the date of its promulgation.
1)Doç. Dr. Ayfer UYANIK ÇAVUŞOĞLU Koç Üniversitesi Hukuk Fakültesi Milletlerarası Özel Hukuk Öğretim Üyesi makalesinden,
2) Prof. Dr. Murat Turgut TURHAN Ankara Üniversitesi dergisine makalesinden,
3) Immigration Deparment (http://www.immd.gov.hk/eng/) sitesinden,
4) http://www.ehow.com/how_7842103_obtain-chinese-citizenship.html sitesinden,
5)http://www.chinalawblog.com/2011/02/china_and_dual_citizenship_not_so_fast.htm sitesinden,
Yararlanılarak hazırlanmıştır.